تفاوت شرکت‌های سهامی عام، با مسئولیت محدود، تعاونی و سهامی خاص

شرکت سهامی عام چیست؟

شرکت سهامی عام (Public company) یکی از انواع شرکت‌های سهامی است که قسمتی از سرمایه آن از طریق فروش سهام به غیر مؤسسان (مردم عادی) تأمین شود. سهام شرکت سهامی عام در بورس اوراق بهادار داد و ستد می‌شود. سازمان‌های بورس در برخی کشورها معمولاً شرکت‌هایی را می‌پذیرند که دارای سرمایه و اعتبار بسیار قوی باشند. مؤسسان این‌گونه شرکت‌ها قسمتی از سرمایه شرکت را از طریق فروش سهام به عموم مردم تأمین می‌کند. در این نوع شرکت‌ها، صاحبان سهام می‌توانند سهام خود را در بورس فروخته و در واقع مالکیت خود را به دیگران منتقل کنند. تعداد شرکا در شرکت سهامی عام زیادتر از سایر انواع شرکت‌های سهامی است؛ این امر می‌تواند منجر به جمع‌شدن سرمایه‌های کوچک و ایجاد یک سرمایه بزرگ بشود که انجام فعالیت‌های اقتصادی سنگین را میسر می‌سازد. در این نوع شرکت‌ها نقل و انتقال سهام آسان است و محدود به رضایت دیگر سهامداران نیست.

شرکت سهامی چیست؟

شرکت سهامی (Joint-stock company) شرکتی است که برای انجام امور تجاری تشکیل می‌شود و سرمایه آن متشکل از سهام هم‌ارزش یا تعداد یکسان سهام است. بر اساس ماده ۱ اصلاحی قانون تجارت ایران مصوب ۲۴ اسفند ۱۳۴۷، شرکت سهامی به این صورت تعریف شده است: «شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آنها است.» بر اساس ماده ۲ اصلاحی قانون تجارت ایران: «شرکت سهامی شرکت بازرگانی محسوب می‌شود، ولو اینکه موضوع عملیات آن امور بازرگانی نباشد.» شرکت‌های سهامی به دو نوع سهامی خاص و سهامی عام تقسیم می‌شوند که مهم‌ترین تفاوت این دو در این است که سهام شرکت‌های سهامی عام در تالار بورس قابل مبادله است. بزرگ‌ترین نوع سازمان‌های تجاری در جهان است. شخصیت حقوقی شرکت سهامی، مستقل از مالکان آن است و بسیاری از امتیازات و حقوق و تعهدات یک شخصیت حقیقی را دارد. مثلاً می‌تواند با نام خود وام بگیرد یا اقدام به خرید دارایی کند. می‌تواند علیه دیگران، اقامه دعوا کند، می‌تواند با سایر افراد قرارداد منعقد کند و حتی می‌تواند مالک شرکت تضامنی یا سهامی دیگر باشد.

شرکت سهامی خاص

شرکت سهامی خاص (Privately held company) نوعی شرکت سهامی است که سهام آن قابل داد و ستد در بورس اوراق بهادار نیست، اما توسط مردم به راحتی قابل معامله است. هنگام تشکیل چنین شرکتی باید تمام سرمایه آن در موقع تأسیس توسط مؤسسان تأمین و بخشی از سرمایه در بانک سپرده‌گذاری شده باشد. در شرکت‌های سهامی خاص، همانند شرکت با مسئولیت محدود و بر خلاف شرکت تضامنی، مسئولیت هر یک از سهامداران در مورد بدهی‌های شرکت محدود به مبلغ سرمایه‌گذاری شده در شرکت است و در صورت عدم کفایت مجبور نیستند اموال شخصی خود را در این راه مصرف نمایند. در ایران تفاوت شرکت‌های سهامی خاص با شرکت با مسئولیت محدود این است که شرکت با حداقل سه نفر سهامدار قابل تشکیل است و سهام نیز بدون نیاز به ثبت در دفتر اسناد رسمی قابل نقل و انتقال هستند. در شرکت مسئولیت محدود سرمایه به صورت اعلامی است و هر چقدر که اعلام شود احتیاجی به واریز به حساب شرکت ندارد، اما در شرکت سهامی خاص الزاماً ۳۵٪ مبلغ اعلامی باید به صورت نقد به حساب شرکت واریز گردد و ۶۵٪ در تعهد مابقی ظرف ۵ سال تادیه گردد. شرکت سهامی خاص شرکتی است که تمام سرمایه آن در موقع تأسیس منحصراً بوسیله مؤسسین تأمین می‌گردد. مدیر شرکت سهامی خاص نمی‌تواند خارج از سیستم سرمایه گذاران باشد. شرکت سهامی خاص ثبت شرکتی است که از لحاظ ساختاری شبیه به شرکت مسئولیت محدود بوده، اما سرمایه در آن به قطعات سهم یا سهام تبدیل می گردد. شرکت سهامی خاص شرکت بازرگانی تلقی می گردد و برای اخذ تسهیلات بانکی، گرفتن نمایندگی‌های و یا شرکت در مناقصات و مزایده‌های دولتی و نمایشگاهها از اعتبار نسبتا” خوبی برخوردار است. به این دلیل به آن شرکت سهامی گفته می شود که سرمایه آن تبدیل به سهام می گردد. سهام شرکت‌های سهامی خاص در بازار بورس قابل معامله نیست اما توسط مردم به راحتی قابل دادو ستد می‌باشد. برخلاف شرکت با مسئولیت محدود در زمان ثبت شرکت سهامی خاص، باید تمام سرمایه آن در هنگام تاسیس توسط اعضا تامین شده و بخشی از سرمایه در حساب بانکی تادیه گردد. شرکت سهامی خاص و مسئولیت محدود بی شباهت به یکدیگر نیستند و در هر دو این شرکت‌ها مسئولیت اعضا در صورت عدم کفایت به نسبت سرمایه یا سهام آن‌ها است و جهت وصول طلبهای شرکت در اموال شخصی آن‌ها دخل و تصرفی وارد نمی‌شود.

شرکت تضامنی

شرکت تضامنی شرکتی است که تحت اسم مخصوصی برای امور تجارتی بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می‌شود و اگر دارایی شرکت برای تادیه تمام قروض شرکت کافی نباشد هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام قروض هستند. در صورتی که نام برخی مالکان شرکت در نام شرکت آمده باشد، شرکت تضامنی محسوب می‌شود. در شرکت تضامنی بنیانگذاران در قبال کلیه بدهی‌های شرکت، شخصاً مسئولیت کامل دارند. طبق ماده ۱۱۸ قانون تجارت ایران، شرکت تضامنی وقتی تشکیل می‌شود که تمام سرمایه نقدی تأدیه و سهم الشر که غیر نقدی نیز تقویم (قیمت گذاری) و تسلیم شده باشد. هرچند که در قانون تجارت حداقلی برای سرمایه این گونه شرکت‌ها پیش‌بینی نشده اما عرفاً حداقل میزان سرمایه یک میلیون ریال است و همانند شرکت با مسئولیت محدود در اختیار مدیر یا مدیران شرکت قرار می‌گیرد و اقرار کتبی آنها مبنی بر دریافت سرمایه شرکت برای ارائه به مرجع ثبت شرکت‌ها کافی است. این نوع شرکت نیز پس از انجام مراحل تأیید نام شرکت و تحویل شرکت نامه و اساسنامه (اگر باشد) و سایر مدارک لازم به اداره ثبت شرکت‌ها به ثبت می‌رسد و بعد از ثبت در اداره ثبت شرکت‌ها، آگهی تأسیس شرکت در روزنامه رسمی و یکی از روزنامه‌های کثیر الانتشار محل ثبت شرکت آگهی می‌گردد.

شرکت تعاونی

شرکت تعاونی (Consumers' co-operative) مشارکتی است که عده‌ای از افرادی که هم‌صنف یا تناسبی مشابه دارند مثلاً همسایه، دوست، خویشاوند یا همشهری هستند برای دستیابی به منافع مشترک گردهم می‌آیند و در حقیقت بهم کمک می‌کنند و برای تهیه مسکن یا خرید مایحتاج یا کسب اعتبار و وام، تعاونی درست می‌کنند، سرمایه معینی را درمیان می‌گذارند و دسته‌جمعی مشکل را حل می‌نمایند. در واقع اعضای شرکت در کنار یکدیگر، جمعیتی کوچک را پدید می‌آورند که به عنوان مثال در تهیه کالاهای مورد نیاز اعضا، با جمع‌آوری پول جزئی که هر عضو می‌پردازد کالای مورد احتیاج اعضا را از دست اول خریداری و به همان قیمت تمام شده یا سود خیلی جزئی به اعضا می‌فروشد و به این طریق واسطه‌های غیرضروری در کسب و تجارت و صاحبان این‌گونه مشاغل کاذب حذف می‌گردند. در شرکت تعاونی ممکن است اعضا دارای سرمایه و سهم یکسان از سود نباشند اما هر عضو بدون توجه به درصد سهامش، یک رای دارد و نسبت سهام به رای وجود ندارد. در واقع تعاونی، متکی به اعضاء است نه به سرمایه. شرکت تعاونی عام، شرکتی است که عضویت در آن برای همه آزاد می‌باشد، تعداد اعضاء در این تعاونیها حداقل ۵۰۰ نفر و براساس نوع تعاونی که وزارت تعاون تعیین کرده مشخص می‌شود. شرکت تعاونی خاص، شرکتی است که عضویت در آن برای گروهی خاص مانند کارگران، دانشجویان، کشاورزان، زنان، پزشکان، وکلای دادگستری، اعضاء هر صنف و مشاغل خاص و نظایر اینها با رعایت شرایط آزاد تعیین می‌شود.

شرکت با مسئولیت محدود

شرکت با مسئولیت محدود (Private limited company) نوعی شرکت است که، بر خلاف شرکت تضامنی، مسئولیت هر یک از سهامداران در مورد بدهی‌های شرکت محدود به مبلغ سرمایه‌گذاری شده در شرکت است و در صورت عدم کفایت مجبور نیستند اموال شخصی خود را در این راه مصرف نمایند. به زبان ساده‌تر در صورتی که شرکت ورشکسته شود و نتواند جوابگوی طلبکاران باشد تنها سرمایه سهامداران از بین می‌رود و طلبکاران نمی‌توانند باقی‌مانده مطالبات خود را از اموال شرکای شرکت مطالبه کنند.